شرح سرزمین مادری در منظومه ای به نام مکران

رنج من به عنوان کسی که سودای نوشتن در سر دارد و می خواهد بیشتر از گذشته مردمان بلوچ بداند ، کمبود منابع مکتوب ، مستحکم و قابل استناد بر پایه علمی است ، آنچه امروز ما از تاریخ بلوچستان می دانیم یا وابسته به نویسندگان و مورخان غیر بلوچ است که روزگاری از این سرزمین عبور کرده اند و یا بر حسب ماموریت کاری شان مجبور به سفر به بلوچستان شده اند. البته بوده اند کسانی که رنج بسیاری در شناساندن تاریخ و فرهنگ بلوچ متحمل شده اند و قدردانی نکردن از زحمات شان ، جفایی بزرگ در حق آنان است.
تاریخ نگاری چه در زمینه انسانی و چه در ادبیات آن هم به سبک ایرانی اش در میان نویسندگان بلوچ عمری کوتاه دارد و اگر بخواهیم تعداد نویسندگان بلوچی را که به واکاوی تاریخی و فرهنگی بلوچ و بلوچستان پرداخته اند را بشماریم، شاید از تعداد انگشتان دست هم کمتر باشند، این است که وظیفه ما را سنگین می کند تا در حمایت از هم نسلمان که می خواهد تاریخ و فرهنگ کتابت شده ای برای آیندگان بر جای بگذارد قدم برداریم ، یقینا" یک نویسنده بلوچ مردم و فرهنگ ملک خود را بهتر از هر کسی می شناسد، پس شایسته تر هم می تواند آن را معرفی کند و ما وظیفه داریم که با حمایت ، تشویق و خرید آثارشان به آنها امید دهیم و با یاس و نا امیدی آنها مقابله کنیم ، چون نا امیدی صاحبان اندیشه و قلم همان و از بین رفتن تاریخ و تمدن یک قوم همان.
دکتر عبدالغفور جهاندیده ، عضو هیئت علمی دانشگاه دریانوردی و علوم دریایی چابهار و یکی از نویسندگان و پژوهشگران نام آشنای تاریخ و ادبیات بلوچ است ، وی سابقه طولانی تحقیق و پژوهش در ادبیات بلوچی دارد و کتابی ارزشمند به نام «دیوان راونبد» نیز از  وی در سال1384 به چاپ رسیده که با استقبال خوب دوستداران اهالی فرهنگ و ادب بلوچ مواجه شد و باعث شد پیوندهای خوبی بین جامعه دانشگاهی بومی و زبان و ادبیات بلوچی رقم بخورد.
کتاب دیگری که به تازگی از وی منتشر شده« شرح منظومه مکران» نام دارد که به شرح سروده ای مشهور از مولوی عبدالله روانبد می پردازد ، این کتاب دارای یک مقدمه و دو بخش اصلی است که در ادامه مورد نقد و بررسی قرار می گیرد.
بخش اول کتاب به مقدمه اختصاص یافته است ، این مقدمه کوتاه پیش زمینه خوبی به خواننده می دهد تا قبل از رسیدن به بخش های اصلی کتاب به خوبی با سرزمین مکران و قوم بلوچ از زمان ایران باستان تا تاریخ معاصر آشنا شود و به عقیده من این مقدمه ضمن آشنا کردن خواننده  با سرزمین و مردم بلوچ به او کمک می کند تا از جغرافیای انسانی و ساکنان بلوچستان درک بهتری داشته باشد و تاریخ بسیار خلاصه شده ای از بلوچستان به خواننده ارائه می هد. چیزی که بر عکس بسیاری از کتابهای تاریخ بلوچستان در این کتاب قابل توجه است ، نتیجه گیری نویسنده با توجه به مستندات تاریخی ارائه شده توسط تاریخ نگاران برای ریشه یابی نژاد قوم بلوچ است و این خود نشان از شجاعت نویسنده در بیان حقایق تاریخی را دارد.
بخش دوم به معرفی موضوع اصلی کتاب یعنی منظومه مکران توجه دارد ، نویسنده سعی می کند اهمیت اشعار این منظومه را در بین مردم بلوچ برای خواننده بیان کند ، جهاندیده در اهمیت منظومه می نویسد: جایگاه این منظومه در بلوچستان و مردم بلوچ مانند جایگاه منظومه «حیدر بابا»ی شهریار در میان آذریهاست. شهریار شاعر شهیر معاصر ، که مانند روانبد شاعری دوزبانه است ، شهریار منظومه حیدربابا را به زبان آذری سروده و در آن زادگاه خود را به گونه ای بسیار زیبا و هنری توصیف کرده است . دورنمایه این منظومه در بسیاری از جهات با منظومه مکران روانبد همانند است و در هر دو منظومه سخن از سرزمین مادری است.
بخش پایانی کتاب به متن منظومه مکران اختصاص دارد و نکته ای که به خوبی در این کتاب رعایت شده ، ساده نویسی و در عین حال رعایت آوا نویسی در رسم الخط بلوچی است و در کنار آن نگارش اشعار به زبان لاتین که می تواند در خواندن اشعار به خوانندگان غیر بلوچ  بسیار کمک کند، ‌تک تک مصرع ها با رعایت کامل اصول نگارش آوانویسی و ترجمه شده است ، همراه با معنی لغات ، ریشه واژگان ، نکات دستوری و آرایه های ادبی .
منظومه مکران دارای 317 بند(مصراع) است روانبد این منظومه را در قالب سنتی بلوچی سروده است و به عقیده دکتر جهاندیده از میان قالبهای شعر فارسی به مثنوی نزدیکتر است چون در آن محدودیت قافیه وجود ندارد و شاعر هر کجا می خواهد می تواند قافیه تغییر دهد. قافیه بندی در منظومه به گونه ای است که 150 مصراع نخست هم قافیه اند ، سپس قافیه را عوض می کند و 16 بند دیگر را به قافیه های همسان دیگری ادامه می دهد و این روند همچنان ادامه می یابد ، گاهی 6 بند را همقافیه و گاهی دهها بند دیگر را با قافیه های همسان دیگری می سراید.
منظومه مکران از مشهورترین سروده های بلوچی و شاهکاری بی مانند در ادبیات بلوچی است که در میان مردم بلوچ رایج است . بی دلیل نیست که این شعر بلافاصله پس از انتشار ، در همه مناطق بلوچ نشین ، ورد زبانها گشته و پهلوانان ، آن را به طور کامل در مجالس بزم و نقل ، با آواز دلنواز ساز می خوانده اند و از سویی دیگر بسیاری از شاعران بلوچ زبان از آن تقلید کرده و نظیره ساخته اند.
وشین وطن مئی مکران
دائم ببات ئی کامران
ای مکران ای مکران
هچبر مبات ئی لیمران